Zespół pałacowo-parkowy w Pełkiniach-Wygarkach (gm. Jarosław) w 2012 r. - po czterech latach prawnej batalii - odzyskali Czartoryscy. Trwający od 2008 r. spór pomiędzy rodem a powiatem zakończył się korzystnym dla dawnych właścicieli wyrokiem sądowym. A wszystko to dzięki orzeczeniu wojewody, że posiadłość przejęto w drodze reformy rolnej, chociaż pod nią nie podlegała. Idąc za tym Minister Skarbu Państwa unieważnił decyzję stwierdzającą, iż obiekt należy do powiatu.

Budowę pałacu w Pełkiniach ukończył Paweł Karol Sanguszko, który wszedł w posiadanie wsi Pełkiń przez małżeństwo z Marianną Lubomirską. Według inwentarza z 1724 r. pałac był już gotowy i bogato wyposażony. Parter i piwnice z tej budowli zachowały się do dziś w bryle pełkińskiego pałacu.

W 1753 r. właścicielami Pełkiń zostali Czartoryscy z Sieniawy. W pałacu mieszkali w dalszym ciągu dzierżawcy, a na stałe zamieszkał w Pełkiniach w 1889 r. dopiero książę Witold Czartoryski, po ślubie z hrabiną Jadwigą z Dzieduszyckich. W 1895 r. do starego pałacu dobudowano południowe skrzydło, tzw. parkowe, według projektu lwowskiego architekta Ludwika Ramułta. Dalszą rozbudowę projektował krakowski architekt Franciszek Mączyński. Wieloczłonowy korpus pałacu z wieżyczkami, ganeczkami i tarasami utrzymany jest w eklektycznym typie szwajcarskiego zameczku.

Obecny wygląd park zawdzięcza księciu Witoldowi Czartoryskiemu, dendrologowi z zamiłowania, który powiększył jego teren (do 18 ha), rozciągając go na zbocze pobliskiego wzniesienia i nadał mu charakter parku krajobrazowego w stylu angielskim. W centralnej części posadzono wiele drzew obcego pochodzenia (magnolie, kasztanowce, daglezje, choina kanadyjska i inne). Rosną tu też okazałe dęby, lipy i buki oraz cisy w formach drzewiastych i kilka limb. W dolnej części parku znajdują się przestronne łąki ze stawami. Czartoryscy rezydowali tu do 1944 roku, do reformy rolnej. W sąsiedztwie parku zachowały się pozostałości zabudowań folwarcznych z końca XIX i pocz. XX w. (rządcówka, lamus, stajnia, stodoła i domek ogrodnika).

W trakcie II wojny światowej pałac i park uległy częściowemu zniszczeniu. W 1945 r. zostały przejęte przez Referat Opieki Społecznej w Jarosławiu i po remoncie utworzono tu dom pomocy społecznej. W 2007 r., po wybudowaniu nowego obiektu, przeniesiono do niego pensjonariuszy. Pałac, chociaż dozorowany, stał pusty. I wtedy zainteresowali się nim Czartoryscy. 13 sierpniu 2012 r. zespół pałacowo-parkowy ponownie stał się własnością tego rodu. Reprezentujący spadkobierców Witold Czartoryski odebrał klucze do posiadłości przejmując liczący ponad 4 tys. metrów kwadratowych powierzchni pałac i ponad 10 hektarowy park.

Zaczęto od ekspertyzy architektoniczno-budowlanej pałacu. Utworzono również fundację, której zadaniem jest przywrócenie dawnego wyglądu pałacu i otoczenia. Od kilku lat trwają prace rewaloryzacyjne wnętrz pałacu, przywracana jest także świetność otaczającemu go założeniu parkowemu.

fot. Wojciech Pysz (WikiCom)

Źródło: WikiCom